Atak na Pomnik Czerwonoarmistów. Wyrok - kara śmierci!

W ostatni piątek Polskie Towarzystwo Historyczne w Nowym Targu oraz Towarzystwo Bursy Gimnazjalnej im. dr Jana Bednarskiego wznowiło cykl wykładów pod wspólnym hasłem „Wieczorne spotkania w Bursie Gimnazjalnej w historia, kulturą i tradycją w tle". Wzorem lat ubiegłych na comiesięcznych spotkaniach poruszana będzie różnorodna tematyka.

Uczestnicy wykładów będą mogli zapoznać się m.in. z dziejami nowotarskiego przemysłu w XIX w., posłuchać o rodach magnackich dawnego pogranicza polsko-węgierskiego, o kulcie Matki Bożej na Podhalu i w Małopolsce, ale także o uzbrojeniu wojsk polskich w czasie "potopu szwedzkiego", czy historii szybownictwa na Podhalu i Sądecczyźnie. Cykl spotkań jest jednym z kilku przedsięwzięć jakie PTH i TBG zaplanowały na 2011 r., a mające na celu przygotowanie mieszkańców naszego miasta i regiony do jubileuszu 100-lecia wybudowania Bursy Gimnazjalnej w Nowym Targu, który 2012 roku będziemy obchodzić. Oprócz wspomnianych wykładów realizowany jest już program badawczy mający udokumentować działalność Bursy Gimnazjalnej oraz Towarzystwa tudzież jego działaczy, prefektów i kierowników Kwerendy prowadzone są już w archiwach państwowych i instytucji naukowych jak również u osób prywatnych. Program badawczy zakończy się przygotowaniem wystawy czasowej.

Trzecią edycję "Wieczornych spotkań..." zainaugurował odczyt Władysława Skalskiego pt. Wysadzenie pomnika żołnierzy Armii Czerwonej w Nowym Targu. Fakty i mity. W dniu 10 października 1947 r. w późnych godzinach nocnych, w centrum Nowego Targu, na Pl. Słowackiego rozległ się potężny wybuch. W okolicznych budynkach wyleciały szyby. To partyzanci wysadzili wzniesiony 2 lata wcześniej symbol nowej władzy – pomnik Armii Czerwonej. Miał on, na co dzień przypominać mieszkańcom Podhala czyja potęga za tą władzą stoi.

Zachowane w IPN akta Sądu Wojskowego i Urzędu Bezpieczeństwa, uzupełnione protokołami Miejskiej Rady Narodowej Nowego Targu pozwoliły autorowi na dokładne odtworzenie przebiegu tego wydarzenia, związanych z tym osób i ich dalszych losów. W takcie wykładu autor przypomniał rolę Jana Rokity, urodzonego 13 grudnia 1924 r w Rdzawce, absolwenta nowotarskiego Liceum im. Goszczyńskiego. Został on aresztowany w 2 listopada 1947 r. Po krótkim procesie prowadzonym pod przewodnictwem ppłk. Władysław Stasica, został skazany w dn. 29 listopada 1947 r. na karę śmierci. Wyrok wykonano 20 grudnia 1947 r. Lekarz stwierdził jego zgon o godz. 18.25. W tym samym procesie wydano dalsze cztery wyroki śmierci. Skazanymi byli: Tomala Bronisław, Rapacz Franciszek, Król Stanisław, Sawina Franciszek. Wojskowy sędzia skazał także kolejne osoby na bezwzględne pozbawienie wolności: Bochula Józef 15 lat, Jórzec Jan 10 lat, Żmuda 5 lat, Chwalnik Jan 5 lat, Pępek Jan 5 lat.

Władysław Skalski przybliżył uczestnikom spotkania także w niezbędnym zakresie tło wydarzeń, fragment historii Podhala lat 1945- 47, burzliwego okresu instalowania systemu komunistycznego, tworzenia nowych struktur państwowych. W trakcie dyskusji wspomniano również okoliczności jakie towarzyszyły likwidacji pomnika już w wolnej III Rzeczypospolitej.