Władysław
Zamoyski (1853-1924)
Hrabia,
właściciel dóbr w Zakopanem, a także w Kórniku, Trzebawiu i Babinie.
Jego ojciec, też Władysław, był generałem wojsk polskich i walczył w
Powstaniu Listopadowym, potem zaś wraz z księciem Adamem Czartoryskim
stworzył silny ośrodek emigracyjny w Paryżu, skupiony wokół Hotelu Lambert.
Władysław
junior ukończył w Paryżu szkołę średnią i politechnikę. Posiadał obywatelstwo
francuskie, służył w wojsku, a następnie w składzie rządowej delegacji
gospodarczej przebywał w Australii i odbył dwuletnią podróż dookoła
świata. Po śmierci brata matki, Władysław Zamoyski odziedziczył wielkie,
ale mocno zadłużone dobra w Kórniku w Wielkopolsce, z pięknym zamkiem,
biblioteką i muzeum. W krótkim czasie spłacił długi, a majątek zaczął
przynosić dochody.
Zamoyski
stał się wybitnym działaczem ekonomicznym i aktywnie uczestniczył w
"najdłuższej wojnie nowoczesnej Europy", w której Polacy z
Wielkopolski zorganizowali doskonałą, gospodarczą i kulturalną samoobronę
przed zaborcą niemieckim. Wkrótce dotknęły go represje Bismarckowskie
i w 1886 r. został wraz z matką pozbawiony prawa mieszkania w dobrach
kórnickich.
W 1889
r. kupił na licytacji dobra zakopiańskie, stając się posiadaczem wielkich
terenów w Zakopanem i innych wsiach na Podhalu, a także w Tatrach, w
rejonie Morskiego Oka i Doliny Pięciu Stawów Polskich oraz od Giewontu
do Doliny Kościeliskiej. W Zakopanem nie było niemal żadnej akcji społecznej,
w której Zamoyski nie uczestniczyłby bądź bezpośrednio bądź jako mecenas.
Już w 1891 r. stworzył towarzystwo udziałowe pod nazwą "Spółka
handlowa", wkrótce potem był jednym z założycieli zakopiańskiego
"Sokoła". W 1899 r. doprowadził do budowy kolei do Zakopanego
i został prezesem Rady Nadzorczej Towarzystwa Kolei Chabówka - Zakopane.
Jako właściciel terenów nad Morskim Okiem, będących przedmiotem sporu
granicznego z Węgrami, odegrał ogromną rolę w pozytywnym dla Polski
zakończeniu procesu w Grazu. W l. 1893-1907 wchodził w skład Wydziału
Towarzystwa Tatrzańskiego, które już w 1901 r. nadało mu członkostwo
honorowe, w tym samym roku otrzymał honorowe obywatelstwo Zakopanego.
Zamoyski uczestniczył także w działalności zarządów Towarzystwa Zaliczkowego
i Towarzystwa Muzycznego, a także Towarzystwa Pomocy Przemysłowej, był
też wiceprzewodniczącym Towarzystwa Muzeum Tatrzańskiego. W 1911 r.
wybudował okazały dom Bazaru Polskiego przy Krupówkach, urządzając na
jego I piętrze salę wystawową.
Okres I
wojny światowej spędził we Francji i tam aktywnie współdziałał z Romanem
Dmowskim w tworzeniu i działalności Komitetu Narodowego Polskiego, uczestnicząc
w pertraktacjach z Radą Najwyższą Państw Sprzymierzonych w sprawie przyszłości
Polski. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę powrócił do Kórnika,
nie zaniedbując jednakże Zakopanego.
30 grudnia
1923 r. utworzył fundację Zakłady Kórnickie" (zw. też Fundacją
Kórnicką lub Fundacją Zamoyskich), której statut stanowił, iż cały majątek
Władysława Zamoyskiego i jego siostry Marii służyć ma odtąd narodowi
polskiemu. Dochody uzyskiwane zeń miały być wykorzystywane na cele kulturalne,
oświatowe i naukowe, a w szczególności na dalsze prowadzenie Szkoły
Domowej Pracy Kobiet w Kuźnicach, pomoc stypendialną dla uzdolnionej
młodzieży (zwracaną po dojściu do pełnoletności), utrzymywanie zamku,
muzeum i biblioteki w Kórniku, jak też na założenie zakładu dla badania
możliwości rozwoju przemysłu drzewnego. Zasadą działania Fundacji miała
pozostać dobra gospodarka i podnoszenie wartości legowanego majątku
oraz krzewienie wśród ludności dóbr Zamoyskiego zawodowej wiedzy rolniczej
i zasad spółdzielczości. Naczelną władzą Fundacji było kuratorium, złożone
z przedstawicieli episkopatu, rządu, Polskiej Akademii Umiejętności,
a także prezesa i 4 członków zarządu Związku Zamoyskich. Protektorat
nad dziełem Zamoyskiego objęli Prezydent Rzeczypospolitej i Prymas Polski.
30 września 1924 r. Rada Ministrów zatwierdziła statut Fundacji. Trzy
dni później jej twórca zmarł.