Władysław Zamoyski (1853-1924)

Hrabia, właściciel dóbr w Zakopanem, a także w Kórniku, Trzebawiu i Babinie. Jego ojciec, też Władysław, był generałem wojsk polskich i walczył w Powstaniu Listopadowym, potem zaś wraz z księciem Adamem Czartoryskim stworzył silny ośrodek emigracyjny w Paryżu, skupiony wokół Hotelu Lambert.

Władysław junior ukończył w Paryżu szkołę średnią i politechnikę. Posiadał obywatelstwo francuskie, służył w wojsku, a następnie w składzie rządowej delegacji gospodarczej przebywał w Australii i odbył dwuletnią podróż dookoła świata. Po śmierci brata matki, Władysław Zamoyski odziedziczył wielkie, ale mocno zadłużone dobra w Kórniku w Wielkopolsce, z pięknym zamkiem, biblioteką i muzeum. W krótkim czasie spłacił długi, a majątek zaczął przynosić dochody.

Zamoyski stał się wybitnym działaczem ekonomicznym i aktywnie uczestniczył w "najdłuższej wojnie nowoczesnej Europy", w której Polacy z Wielkopolski zorganizowali doskonałą, gospodarczą i kulturalną samoobronę przed zaborcą niemieckim. Wkrótce dotknęły go represje Bismarckowskie i w 1886 r. został wraz z matką pozbawiony prawa mieszkania w dobrach kórnickich.

W 1889 r. kupił na licytacji dobra zakopiańskie, stając się posiadaczem wielkich terenów w Zakopanem i innych wsiach na Podhalu, a także w Tatrach, w rejonie Morskiego Oka i Doliny Pięciu Stawów Polskich oraz od Giewontu do Doliny Kościeliskiej. W Zakopanem nie było niemal żadnej akcji społecznej, w której Zamoyski nie uczestniczyłby bądź bezpośrednio bądź jako mecenas. Już w 1891 r. stworzył towarzystwo udziałowe pod nazwą "Spółka handlowa", wkrótce potem był jednym z założycieli zakopiańskiego "Sokoła". W 1899 r. doprowadził do budowy kolei do Zakopanego i został prezesem Rady Nadzorczej Towarzystwa Kolei Chabówka - Zakopane. Jako właściciel terenów nad Morskim Okiem, będących przedmiotem sporu granicznego z Węgrami, odegrał ogromną rolę w pozytywnym dla Polski zakończeniu procesu w Grazu. W l. 1893-1907 wchodził w skład Wydziału Towarzystwa Tatrzańskiego, które już w 1901 r. nadało mu członkostwo honorowe, w tym samym roku otrzymał honorowe obywatelstwo Zakopanego. Zamoyski uczestniczył także w działalności zarządów Towarzystwa Zaliczkowego i Towarzystwa Muzycznego, a także Towarzystwa Pomocy Przemysłowej, był też wiceprzewodniczącym Towarzystwa Muzeum Tatrzańskiego. W 1911 r. wybudował okazały dom Bazaru Polskiego przy Krupówkach, urządzając na jego I piętrze salę wystawową.

Okres I wojny światowej spędził we Francji i tam aktywnie współdziałał z Romanem Dmowskim w tworzeniu i działalności Komitetu Narodowego Polskiego, uczestnicząc w pertraktacjach z Radą Najwyższą Państw Sprzymierzonych w sprawie przyszłości Polski. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę powrócił do Kórnika, nie zaniedbując jednakże Zakopanego.

30 grudnia 1923 r. utworzył fundację „Zakłady Kórnickie" (zw. też Fundacją Kórnicką lub Fundacją Zamoyskich), której statut stanowił, iż cały majątek Władysława Zamoyskiego i jego siostry Marii służyć ma odtąd narodowi polskiemu. Dochody uzyskiwane zeń miały być wykorzystywane na cele kulturalne, oświatowe i naukowe, a w szczególności na dalsze prowadzenie Szkoły Domowej Pracy Kobiet w Kuźnicach, pomoc stypendialną dla uzdolnionej młodzieży (zwracaną po dojściu do pełnoletności), utrzymywanie zamku, muzeum i biblioteki w Kórniku, jak też na założenie zakładu dla badania możliwości rozwoju przemysłu drzewnego. Zasadą działania Fundacji miała pozostać dobra gospodarka i podnoszenie wartości legowanego majątku oraz krzewienie wśród ludności dóbr Zamoyskiego zawodowej wiedzy rolniczej i zasad spółdzielczości. Naczelną władzą Fundacji było kuratorium, złożone z przedstawicieli episkopatu, rządu, Polskiej Akademii Umiejętności, a także prezesa i 4 członków zarządu Związku Zamoyskich. Protektorat nad dziełem Zamoyskiego objęli Prezydent Rzeczypospolitej i Prymas Polski. 30 września 1924 r. Rada Ministrów zatwierdziła statut Fundacji. Trzy dni później jej twórca zmarł.