Kompania wysokogórska – inauguracja cyklu wykładów w Bursie Gimnazjalnej

Polskie Towarzystwo Historyczne w Nowym Targu oraz Towarzystwo Bursy Gimnazjalnej im. dr Jana Bednarskiego rozpoczęło kolejną IV już edycję cyklu otwartych wykładów pod wspólnym hasłem „Wieczorne spotkania w Bursie Gimnazjalnej w historia, kulturą i tradycją w tle". Wzorem lat ubiegłych na comiesięcznych spotkaniach poruszana będzie różnorodna tematyka. Uczestnicy wykładów będą mogli zapoznać się m.in. dziejami zamków, kaszteli i dworów obronnych w dolinie Dunajca i Popradu, emigracją zarobkową do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej na przełomie XIX/XX, Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół”, historią polskiego guzika wojskowego czy zapoznać się z sylwetką dr Władysława Mecha.

Cykl wykładów jest jednym z kilku przedsięwzięć jakie PTH i TBG zaplanowały na 2012 r., w którym to Bursa Gimnazjalna w Nowym Targu obchodzić będzie jubileusz 100-lecia swego powstania. Oprócz wspomnianych wykładów kontynuowany jest także program badawczy dokumentujący działalność Bursy i Towarzystwa. We wtorkowym spotkaniu uczestniczył m.in. Marek Fryźlewicz Burmistrz Miasta Nowego Targu, który rokrocznie dofinansowuje organizację wykładów w nowotarskiej Bursie.

Na inaugurację cyklu wykładów wystąpił Wykłady dr. Jerzy M. Roszkowski, pracownik Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Wygłosi on referat zatytułowany „Ochotnicze formacje Brygady Podhalańskiej na Podtatrzu 1919-1920”. Prelekcja wraz z pokazem multimedialnym dotyczyć organizowania, wyposażenia i szkolenia trzech jednostek wojskowych: Kompanii Wysokogórskiej, Legii Spisko-Orawskiej oraz Tajnej Organizacji Wojskowej. Przedstawiony został ich udział w działaniach zbrojnych na południowym pograniczu Polski, a także sylwetki dowódców: gen. Andrzeja Galicy, płk. Władysława Ziętkiewicza, por. Wendelina Dziubka i por. Władysława Lorencowicza. W trakcie wykładu autr zaprezentował szereg unikatowych niepublikowanych dotąd archiwalnych fotografii i dokumentów pochodzących z kolekcji Muzeum Tatrzańskiego a także ze zbiorów prywatnych

Najwięcej miejsca w swoim wystąpieniu poświęcił dr Jerzy M. Kompanii Wysokogórskej, formacji wojskowej która powstała na początku 1919 przy Brygadzie Strzelców Podhalańskich, z siedzibą w Zakopanem, z zadaniem strzeżenia granicy w Tatrach i na Podtatrzu. Inicjatywa utworzenia takiej formacji wyszła pod koniec 1918 z grona członków AZS w Krakowie (m.in. Jana Gadomskiego). Zwrócono się z tą inicjatywą do dowódcy Brygady Strzelców Podhalańskich, płk. Andrzeja Galicy, który już przed 16 stycznia 1919 powołał do życia Kompanię Wysokogórską.

Pierwszym dowódcą K.W. został kpt. Władysław Ziętkiewicz, a służyli w niej taternicy, narciarze i górale podhalańscy, przeniesieni tu z innych formacji wojskowych lub ochotnicy, w tym wielu członków AZS, STTT i SNTT, m.in. Franciszek Bujak, Stanisław Faecher, Józef FudAkowsk, Eugeniusz i Wiktor Kalicińscy, Bogdan Krzemieński, Ludwik Leszko, Bolesław Macudziński, Stanisław Mierczyński, Jan Gwalbert Henryk Pawlikowski, Stanisław Piasecki, Zdzisław Rittersschild, bracia Aleksander i Kazimierz Schiele, Wilhelm Smluchowski, Mieczysław Świerz, Urban, Kazimierz Wąsowicz, a jako sanitariuszki Zofii Hołubianka (późniejsza geografka Hołub-Pacewiczowa) i Ela Michalewska (potem żona W. Ziętkiewicza).

Z wymienionych niektórzy pełnili funkcje instruktorów narciarskich lub taternickich. Stałym miejscem pobytu Komp. Wysokogórska było Zakopane (na Bystrem), ale patrole czy większe grupy spędzały dużo czasu w Tatrach, zwłaszcza Przy Morskim Oku Morskim Oku.

Poza działalnością ściśle wojskową wraz ze szkoleniem narciarskie i taternickie, Komp. Wysokogórska zabiegała o ochronę kozic i świstaków, naprawiała zniszczone w czasie wojny ścieżki i schroniska tatrzańskie, pomogła zbudować skocznię narciarską w Dolinie Jaworzynce i organizować zawody narciarskie, przeprowadzała akcje ratunkowe w Tatrach itd.

Żołnierze i oficerowie brali udział w przejściach taternickich, głównie w okolicy Morskiego Oka pod przewodnictwem M. Świerza, także zimą (np. w 1920 na Kościelec). Jednym z instruktorów narc. Był Z. Rittersschild, który w zimie 1921 przeprowadził na nartach duży oddział przez Szpiglasową Przełęcz. Były też przejścia narciarskie przez Zawrat i Opalone do Morskiego Oka, przez Czerwone Wierchy, na Wielka Kopę Koprową, przez Zawory i Wrota Chałubińskiego do Morskiego Oka, i in. Członkowie Komp. Wysokogórska poza zajęciami służbowymi chodzili na trudniejsze wspinaczki, jak pn. ścianą Mięguszowieckiego Szczytu, pd. Ścianą Zamarłej Turni (VI wejście), pd. Ścianą Żabiego Konia.

Najważniejsza akcja wojskowa Komp. Wysokogórska w Tatrach odbyła się w czerwcu 1919. Był to okres ofensywy Węgierskiej Republiki Rad, kiedy wojska węgierskie zajęły dużą część Słowacji, a niektóre wojskowe oddziały czechosłowackie cofając się przekroczyły granicę polską i złożyły broń. Przy nieustalonej i nieznanej bliżej sytuacji na Spiszu, pol. władze wojsk. wydały rozkaz marszu K.W. na Spisz.

Komp. Wysokogórska przemaszerowała z Zakopanego przez Łysą Polanę, Jaworzynę Spiską i Przełęcz pod Kopą aż do Matlar, nie napotykając nigdzie ani celników, ani żołnierzy czechosłowackich. W Matlarach w nocy słyszano odległe strzały, ale (wbrew wiadomościom w literaturze) żadnego zbrojnego zajścia nie było.

Rano przyszli do Matlar parlamentariusze od czechosł. oddziału wojsk. w Tatrzańskiej Łomicy i uzgodnili z dowódcą Komp. Wysokogórska, że nie posunie się ona poza Matlary i Biała Spiska. Ponadto czechosł. wojskowi udostępnili dowódcy K.W. swoje środki łączności, aby mógł on się porozumieć z pol. władzami wojsk. w Warszawie. Stamtąd przyszedł rozkaz, aby Komp. Wysokogórska wróciła do Zakopanego, toteż nast. dnia K.W. odmaszerowała z Matlar przez Zdziar i Jaworzynę Spiską (wspólnie z celnikami czechosł.) na Łysą Polanę.

W lecie 1920 Komp. Wysokogórska udała się na front wojny pol. -radz., zostawiając tylko jeden pluton (z ppor. M. Świerzem) do patrolowania granicy na Łysej Polanie i Molkówce. W lecie 1921 K.W. została rozwiązana, a następnie w różnej formie i pod rozmaitymi nazwami na nowo tworzona. Jej późniejszą siedzibą były baraki na Groniu koło Kir we wsi Kościelisko, a ostateczna likwidacja tej formacji wojsk. nastąpiła ok. 1931.

Projekt wykładów dofinansowany jest przez Urząd Miasta Nowego Targu.